Hayvanlar alemine dönüp baktığımızda, birbirinden farklı özelliklere sahip sayamayacağımız kadar canlı bizleri karşılar. Bu özellikler bize havalı görünse de temelde ihtiyaçlar yüzünden ortaya çıkıyor olmalarını pek düşünmeyiz. Örnek olarak kedilerin garip olarak nitelendirilen kulakları, ekstrem derecede güzel duymalarını mümkün kılarken gözleri, düşük ışıkta yeterli görmelerini sağlar. Görünüşleri de büyük ölçüde bu muhtaçlıklar bağlamında oluşur.
Bu durum yalnızca karada değil, okyanuslarda da geçerli. Bilhassa de her gün görmeye alışık olmadığımız, okyanusun en derinlerinde yaşayan ve birçok insanın içine endişe salan canlılara baktığımızda, bildiğimiz okyanus canlılarında görmeye alışık olmadığımız çok sayıda özellik göze çarpıyor.
Derinlerdeki bu canlılara baktığınızda büyük gözleri dikkat çekiyor. Âlâ de okyanusun tabanı yalnızca karanlık değil mi?
Öncelikle evet, Güneş ışığının ulaşamadığı bu alanlar doğal olarak hayli karanlık. Ancak buralarda yaşayan canlıların birden fazla, kendi ışığını üretebilme yetisine sahip. Bu da ışığın çiftleşme ve avlanma hususlarında araç olmasını sağlıyor.
Bu ışığın yakalanabilmesi için de derinlerde gördüğümüz bu canlılarda olduğu üzere büyük gözlere muhtaçlık duyuluyor. Bu büsbütün net bir imaj sağlamasa da neredeyse her şeyin tüketici olduğu bir ortamda hayatta kalmak için hayli kritik olabiliyor.
Kendi ışığına sahip canlılara örnek olarak bilhassa sinema dünyasında karşılaştığımız fener balığına (spesifik olarak melanocetidae ailesine) bakalım.
Kafasının üst kısmında kendisini özel kılan o ışığı görebiliyoruz. Bu ışık sayesinde avını kendisine gerçek çekebiliyor.
Aynı ışık yoluyla da tıbbın erkeği, dişiyi bulabiliyor ve böylelikle çiftleşme sağlanabiliyor. Yani gereksinimler doğrultusunda gelişen bir özellik bu.
Bu canlıların duruşunda gözümüze garip gelen bir şeyler var lakin tam da ne olduğunu bilemedik. Pekala bu neyden kaynaklanıyor?
Genel olarak formlarını garip kılan şey, üzerlerindeki devasa basınca adapte olan vücutları. Bu kaideleri düşündüğünüzde aslında bulundukları ortama nazaran harika bedensel özellikleri olduğunu görebilirsiniz.
Yine fener balığından örnek verelim
Söz konusu cinsin karın bölgesi o kadar çok genişleme kapasitesine sahip ki kendisinin 2 katına kadar boyutu olan canlıları avlayabiliyorlar.
Bunun avantajı ise yüzeyde olanın bilakis, derinlerde yemek konusunda “bulduğunu yiyeceksin” mantığının geçerli olması.
Uzun mühletler boyunca aç kalmak bu canlılar için alışılmadık bir şey değil ancak fener balığında ve öteki birçok çeşitte olan bu özellik, yemeklerini bir nevi stoklamalarını mümkün kılıyor.
Orantısız formda büyük olan ağızlarının ve dişlerinin de sebepleri var
Çoğu derin deniz canlısında ağız kısmının devasa bir genişleme kapasitesine sahip olması dikkat çeker. Elbette yeniden orantısız formda büyük olan keskin dişler olmadığında bunun onlar için pek de manası kalmıyor.
Söz konusu dişler, avın bir sefer yakalandığında kaçmasını engelliyor. Bahsettiğimiz devasa ağza giren canlılar için bu dişler, geri çıkmalarını engelleyen parmaklıklara dönüşüyor.
Bu canlıların bir kısmının saydam olduğunu da fark etmişsinizdir
Okyanusun tabanında arkasına saklanılabilir pek bir şey yok. Bu da saydam canlıların doğal hâllerinde kamufle olabilmelerini ve bu biçimde hayatta kalmalarını mümkün kılıyor.
Saydam olanlar dışında derinlerde parlak kırmızı renkli canlıların da var olması dikkat çekiyor. Buralardaki canlıların çok büyük bir kısmı kırmızıyı ayırt edemediğinden bu da tesirli bir kamuflaj formülü oluyor.
Peki nasıl oluyor da vücutları ziyan görmüyor?
Biz derinlere dalmaya başladığımızda bedenimizdeki hava gitgide daha çok sıkıştırılır. Bizim nefes alıp vermemizi sağlayan ciğerlerimiz, derinlerde yaşamayan balıkların ise su içinde yükselip alçalmalarını sağlayan hava keseleri vardır.
Fakat derin deniz canlılarında bu hava keseleri de bulunmaz. Hasebiyle sıkıştırılacak bir hava da yoktur. Bu yüzden de vücutları ziyan görmez.
İnternette bir efsane hâline gelen ve bir vakitler ‘en berbat hayvan’ olarak seçilen Blobfish de derinlerde yaşayan canlılardan:
Fakat bu canlı aslında bu türlü görünmüyor. Bildiğimiz biçimde bir kas yapısı, iskeleti ve hava kesesi olmayan bu canlı, öbür çeşitler üzere suyun kendisini dayanak olarak kullanıyor. Bu sebeple de derinlerde çok alışık olduğumuz biçimde balık tarifine uyarken kendisini yüzeye çıkardığımızda biçimi bozuluyor.
Böyle söylemek güzel olmayacaktır ama kelam konusu basınç değişimini düşündüğümüzde bu formunu hayli düzgün bile korumuş diyebiliriz.
Burada saydıklarımızı tek tek topladığınızda ise karşınıza garip görünümler çıkıyor. Lakin dediğimiz üzere; bunların hepsi ihtiyaçtan ortaya çıkan özellikler.
Kaynaklar: Monterey Bay Aquarium, BioGeoPlanet, Science ABC
